Τάχου – Ηλιάδου Σοφίας, Ο Ελληνισμός του Μοναστηρίου Πελαγονίας, Κοινοτικός βίος και εκπαίδευση μέσα από τους φακέλους της Ιεράς Μητροπόλεως Πελαγονίας του αρχείου της γενικής διοίκησης Μακεδονίας, Εκδόσεις Ηρόδοτος, Αθήνα 2003
Το αρχειακό υλικό, της Μητρόπολης Πελαγονίας που φυλάσσεται στο Αρχείο της Γενικής Διοίκησης Μακεδονίας, αφορά στον κοινοτικό βίο και στη λειτουργία της εκπαίδευσης στην πόλη του Μοναστηρίου. Η συγκέντρωση και η παρουσίαση αυτού του υλικού ήταν για μένα μια πολύμοχθη προσπάθεια, και μαζί η εκπλήρωση ενός χρέους. Ως θεματική επιλογή απασχολούσε τη σκέψη μου πολύν καιρό τώρα, αφού σχετιζόταν με τα βιώματα που μου μετέφεραν η εκ μητρός γιαγιά μου, Μοναστηριώτισσα η ίδια, Αναστασία Χρ. Μηλώση-Ανδρέου και η δασκάλα μου Πολεμίδα Ρεσναλή. Η υλοποίηση ενός παιδικού ονείρου «δείται χρόνου» για να ωριμάσει μέσα μας, ώστε να «λάβωσι τα όνειρα εκδίκηση», όπως λέει ο ποιητής. Έτσι τώρα που αυτή η διαδικασία ολοκληρώθηκε, ούτε η γιαγιά μου ούτε η δασκάλα μου βρίσκονται πια στη ζωή, για να αξιολογήσουν την καρποφορία που συντελέστηκε. Μένει λοιπόν να περιγράψω με επιστημονική πλέον επάρκεια τι πρέπει να αξιολογηθεί ως προϊόν συλλογικού ενδιαφέροντος από τους αναγνώστες και γιατί το ανά χείρας βιβλίο δικαιούται να αποτιμηθεί ως υπέρβαση του ατομικού χώρου της συγγραφέως. Θα επιχειρήσω λοιπόν να είμαι ουσιαστική: δε θα μιλήσω για τις ατέλειωτες ώρες που πέρασα αντιγράφοντας φθαρμένα χειρόγραφα που μου μιλούσαν, μέσα από τον τυπικό - συμβατικό τους λόγο για την ελληνική εκπαίδευση και την κοινοτική ζωή του Μοναστηρίου δεν θα περιγράψω καν τις μικρές χαρές που μου πρόσφεραν οι στιγμές της δύσκολης αποκρυπτογράφησης των πολλών ιδιότυπων γραφικών χαρακτήρων που περιέχονταν στα αρχεία ούτε θα εκφράσω τον θαυμασμό μου για την ποιότητα της εκφοράς του λόγου, παρά τη δύσκολη για μας τους νεότερους αναγωγή του ύφους σε αττικίζοντα πρότυπα. Θα τονίσω απλά την ιστορική σημασία των πληροφοριών που παρατίθενται στο ανέκδοτο Αρχείο, οι οποίες έρχονται να καλύψουν ένα μεγάλο βιβλιογραφικό κενό: αυτό που σχετίζεται με την ιστορία μιας από τις σημαντικότερες κοινότητες της Μακεδονίας, στον τομέα της κοινοτικής οργάνωσης και της εκπαίδευσης, σε κρίσιμες για τον Ελληνισμό συγκυρίες.
(ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΣΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ)
