Μπάκα Ιωάννη Θ., Ο Ελληνισμός και η Μητροπολιτική περιφέρεια Μελενίκου 1850-1912, Διδακτορική Διατριβή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.), Θεολογική Σχολή, Θεσσαλονίκη 2003
Η επαρχία Μελενίκου αποτέλεσε τον ακρίτα του βορείου Ελληνισμού. Υπήρξε, έως το β' μισό του 19ου αιώνα, μία από τις μεγαλύτερες και πλουσιότερες μητροπόλεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου, με συμπαγή χριστιανικό πληθυσμό και μεγάλα κέντρα(Μελένικο, Πετρίτσι, Δεμίρ Ισάρ, Κάτω Τζουμαγιά, Ανω Πορρόια, Ανω Τζουμαγιά). Από την εμφάνιση όμως του Βουλγαρικού Ζητήματος, πλήθος περιπετειών και καταστάσεων σημάδεψαν την περιοχή. Ο Ελληνισμός της αμύνθηκε σθεναρά απέναντι σε ποικίλους εχθρούς και αγωνίσθηκε για τη διατήρηση και ανύψωση του εθνικού, θρησκευτικού και πνευματικού επιπέδου. Η διατριβή περιλαμβάνει πέντε κεφάλαια καθώς και τρία παραρτήματα. Χρησιμοποιήθηκε ανάκδοτο υλικό που παρέσχε πρωτογενείς πληροφορίες και ειδήσεις. Σημαντικό μέρος των πηγών παρατίθεται αυτούσιο ή σε αποσπάσματα γιατί αυτό προσφέρει τη δυνατότητα να γνωρίσουμε καλύτερα την κατάσταση που επικρατούσε στην περιοχή, ώστε η παρουσίαση να γίνεται σαφής και παραστατική. Στόχος είναι να δοθεί ανάγλυφη η εικόνα της ζωής και της δράσης(εκκλησιαστικής, πνευματικής, εθνικής) του Ελληνισμού σε μια εμπερίστατη, την εποχή που μας απασχολεί, επαρχία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Ερμηνεύονται και σχολιάζονται θέσεις και πολιτικές προσώπων που διαδραμάτισαν από εξέχουσα θέση, ως διδάσκαλοι, κληρικοί και κοινοτικοί άρχοντες, σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των πραγμάτων. Παρουσιάζονται λεπτομέρειες και άγνωστες πτυχές της προσφοράς της Εκκλησίας και του κλήρου, των αγώνων και των θυσιών των χριστιανών κατοίκων.
